Ludy rdzenne - strażnicy tradycyjnej mądrości dla współczesności

Tradycyjny model uprawy ziemi u wybranych grup etnicznych jako inspiracja w tworzeniu wzorca zrównoważonego rozwoju w zakresie produkcji żywności – możliwości i ograniczenia*

Zamieszkujące Ziemię liczne rdzenne grupy etniczne przechowują w swoim dorobku kulturowym wiele unikalnych, sprawdzonych na przestrzeni pokoleń rozwiązań, które pozwoliły im przetrwać i utrzymać względną równowagę w środowisku, w którym żyją.

Społeczności te cechuje różnorodne, często zupełnie odmienne od ogólnie przyjętego spojrzenie na świat. Warto zauważyć, iż wiele z tych grup zamieszkując przez stulecia cenne przyrodniczo tereny zachowało je w dobrej kondycji, jednocześnie samemu utrzymując się w sposób trwały i samowystarczalny.

Nowoczesne społeczeństwo już teraz wiele zawdzięcza mądrości zachowanej w pamięci i starych zapisach ludów autochtonicznych. Jest to na przykład wiedza w zastosowaniu roślin leczniczych, a także wyhodowanych przez nich odmian roślin użytkowych. Takie rośliny jak fasola, papryka, czy pomidor zostały wyhodowane przez Indian z Ameryki Środkowej. Maniok z Ameryki Południowej zawiera substancje szkodliwe, ale Indianie Amazońscy wypracowali recepturę przygotowywania pożywienia usuwając z niego niepożądane substancje. Roślina ta może rosnąć na słabych glebach i obecnie stanowi główne pożywienie 80% mieszkańców Afryki przyczyniając się do zmniejszenia głodu.

Azteckie poletka chinanpas usypywane z żyznego mułu. (Źródło: http://www.ancient-origins.net/ancient-places-americas/chinampas-floating-gardens-mexico-001537)

Obecnie w wielu krajach, zwłaszcza rozwijających, się wiedza ludów autochtonicznych jest z coraz większym powodzeniem wykorzystywana w tworzeniu nowych modeli zarządzania terenami o wysokich walorach przyrodniczych w celu ich skuteczniejszej ochrony przy jednocześnie niskich nakładach. Pozwala to nie tylko na ochronę różnorodności biologicznej, ale i kulturowej oraz stanowi narzędzie walki z głodem i ubóstwem. Szczególnie efektywne wydaje się odpowiednio dobrane współdziałanie wiedzy zachodniej i tradycyjnej. Przykłady z Afryki i Południowej Azji pokazują, że taka kombinacja osiągnięć ma przyszłość, szczególnie na terenach o dość trudnych warunkach hydrologicznych, klimatycznych i glebowych.

Inkaskie tarasy uprawne (Źródło: http://incaencyclopediag.pbworks.com/w/page/21105014/Daily%20Lives)

Jednocześnie w nowoczesnym społeczeństwie obserwujemy wiele negatywnych zjawisk, jak bezpośrednia degradacja środowiska naturalnego i jej wpływ na zdrowie ludzi.

Na skutek wyjałowienia gleb i zanieczyszczenia chemicznego produktów rolnych, obserwuje się coraz więcej alergii i chorób. W pożywieniu brakuje minerałów wypartych z gleby nadmiernym nawożeniem. Brakuje np. cynku, selenu i magnezu. Również witamin jest znacznie mniej w produktach hodowanych przemysłowo. Niedobór cynku jest jedną z przyczyn bezpłodności i obniżonej odporności immunologicznej w społeczeństwie. Niedobór selenu sprawia, że toksyny grzybowe, np. z pleśni są bardziej agresywne dla organizmu. Niedobór magnezu może być jedną z przyczyn powstawania choroby SM.

To wszystko sprawia, że wzrasta zapotrzebowanie społeczeństwa na zdrową żywność, a nawet na samowystarczalność żywnościową (ma to też związek z rosnącymi cenami i spadkiem zamożności). Jest to jeden z powodów wzrastającej popularności ogrodnictwa permakulturowego. Wiele stosowanych w nim rozwiązań pochodzi od rdzennych grup etnicznych żyjących z różnych zakątków świata.

Należy dodać, że sporządzony na zlecenie ONZ raport wskazuje znaczenie agroekologii jako narzędzia w walce z głodem i biedą na wsi.

  

Hipoteza robocza

Odpowiednie połączenie tradycyjnej mądrości wybranych ludów autochtonicznych z nowoczesną wiedzą w dziedzinie agroekologii pozwala na tworzenie nowych sposobów uprawy roślin użytkowych, możliwych do zastosowania zarówno w krajach rozwijających się, jak i w wysoko rozwiniętych, w tym na terenach miejskich. Jest to sposób na zaspokojenie rosnącej potrzeby społecznej na świeżą, wolną od resztek środków chemicznych i bogatą w witaminy i minerały tanią żywność. Jednocześnie takie połączenie metod jest sposobem na zmniejszenie presji rolnictwa na środowisko przyrodnicze i różnorodność biologiczną oraz odpowiedzią na zmieniające się warunki klimatyczne.

To także sposób na złagodzenie biedy na rolniczych terenach krajów rozwijających się oraz odpowiedź na zmniejszającą się zamożność niektórych grup społecznych w krajach rozwiniętych, które z powodu niskich dochodów zostają wyłączone z dostępu do zdrowej żywności.

*Powyższy tekst jest pokłosiem mojej przymiarki do pracy doktorskiej sprzed 5-ciu lat, która miałaby być poświęcona ludom rdzennym i ich tradycyjnej mądrości dla współczesności. 

Nie znalazłem wówczas promotora, który by zechciał poprowadzić mnie w tym temacie, a i ja nie miałem jeszcze zebranej dostatecznej ilości materiałów, więc doktoratu w końcu nie zrobiłem. Może jeszcze przyjdzie na to lepszy czas. Owocem tych poszukiwań z czasem było kilka artykułów oraz ten blog ALUNA.

Dokładnie celem tamtej pracy doktorskiej  miało być ukazanie, w miarę możliwości, znaczenia dorobku wybranych rdzennych grup etnicznych dla nowoczesnego społeczeństwa w zakresie uprawy ziemi i produkcji żywności, a tym samym próba zmiany postrzegania rdzennych kultur, jako anachronicznych i skazanych na zniknięcie. 

A oto pytania robocze:

1. Co we współczesnych metodach uprawy ziemi i produkcji żywności wymaga zmian, aby zmniejszyć ich destruktywny wpływ na środowisko przyrodnicze i zdrowie ludzi?
2. W jaki sposób wiedza ludów autochtonicznych może zainspirować w budowaniu alternatywnych, bardziej zrównoważonych i przyjaznych środowisku przyrodniczemu i konsumentom metod uprawy ziemi i produkcji żywności?
3. Jakie metody uprawy i gospodarowania ziemią wypracowane przez rdzenną ludność mogą zostać użyte w konstruowaniu nowych sposobów agroekologicznej uprawy ziemi i produkcji żywności?
4. Czy wykorzystanie doświadczeń wybranych rdzennych grup etnicznych w produkcji żywności pozwala zmniejszyć obszary głodu oraz zapewnić globalne bezpieczeństwo żywnościowe? 
   
   
   
   
   
   Źródła:

1. Michael Heckenberger, University of Florida

http://www.clas.ufl.edu/users/mheck/ -publikacje (terra preta)

2.„Tribal Peoples” Stephen Corry

3. Raport ONZ “Agroecology and the Right to Food (marzec 2011)
http://www.srfood.org/index.php/en/component/content/article/1174-report-agroecology-and-the-right-to-food
4. Indigenous Permaculture
http://indigenous-permaculture.com

5. First People Worldwide
http://firstpeoplesblog.wordpress.com
6. Survival International
http://www.survivalinternational.org

7. Cultural Survival
http://www.culturalsurvival.org
8. Vanishing Cultures Project
http://www.culturalsurvival.org
9. „Best Practices on Indigenous Knowledge” CIRAN (Centre for International Research and Advisory Networks); UNESCO's Management of Social Transformations Programme (MOST)
http://www.unesco.org/most/bpikpub.htm

 

Tomasz Nakonieczny